Phạm nhân trong thi hành án hình sự có quyền và nghĩa vụ gì?

Theo Luật Thi hành án hình sự 2019, các quy định cụ thể về quyền và nghĩa vụ của phạm nhân được ban hành nhằm bảo đảm tính nhân văn, quyền con người và sự tuân thủ pháp luật trong việc thi hành án. Bài viết dưới đây sẽ phân tích các quy định liên quan đến quyền và nghĩa vụ của phạm nhân theo Luật Thi hành án hình sự 2019.

1. Phạm nhân là gì?

Theo Khoản 2 Điều 3 Luật thi hành án hình sự 2019, phạm nhân là “người đang chấp hành án phạt tù có thời hạn, tù chung thân.” Nói cách khác, phạm nhân là người bị tòa án tuyên có tội và phải chịu hình phạt tù, với bản án đã có hiệu lực pháp luật.

2. Tại sao cần quy định cụ thể về quyền và nghĩa vụ của phạm nhân?

Quyền con người, bao gồm quyền của phạm nhân, luôn là lĩnh vực quan trọng được Đảng và Nhà nước Việt Nam chú trọng. Trong nhiều năm qua, các cơ quan thi hành án đã thực hiện tốt các quyền cơ bản của phạm nhân như chế độ ăn, mặc, chăm sóc y tế, quyền thăm gặp, quyền gửi và nhận thư từ, quà cáp. Quy định này không chỉ thể hiện tính nhân văn của pháp luật mà còn đảm bảo mục tiêu cải tạo phạm nhân, giúp họ sớm tái hòa nhập cộng đồng.

Phạm nhân tuy bị cách ly khỏi xã hội, nhưng vẫn được bảo đảm các quyền cơ bản và có trách nhiệm thực hiện các nghĩa vụ cải tạo. Điều này vừa thể hiện tính nhân đạo của pháp luật, vừa bảo đảm tính nghiêm khắc của án phạt tù và phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội hiện tại.

3. Quy định của pháp luật về quyền và nghĩa vụ của phạm nhân

Luật Thi hành án hình sự 2019 đã bổ sung Điều 27 quy định cụ thể về quyền và nghĩa vụ của phạm nhân, bao gồm các quyền cơ bản như chế độ ăn uống, chăm sóc y tế, lao động, học tập và quyền thăm gặp thân nhân.

3.1. Quyền của phạm nhân

Phạm nhân có các quyền sau đây:

• Bảo vệ tính mạng, sức khỏe, tài sản và được tôn trọng danh dự, nhân phẩm; được phổ biến quyền và nghĩa vụ của mình tại nơi giam giữ.
• Bảo đảm chế độ ăn, mặc, chăm sóc y tế và các vật dụng sinh hoạt cá nhân theo quy định.
• Tham gia các hoạt động thể dục, thể thao và sinh hoạt văn hóa, giải trí.
• Lao động, học tập, học nghề theo chương trình cải tạo.
• Thăm gặp và liên lạc với thân nhân, cơ quan hoặc tổ chức; phạm nhân nước ngoài được quyền thăm gặp lãnh sự.
• Thực hiện giao dịch dân sự thông qua người đại diện hợp pháp.
• Khiếu nại, tố cáo và đề nghị xét đặc xá.
• Tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện, hưởng các chính sách về bảo hiểm xã hội theo quy định.
• Sử dụng kinh sách và bày tỏ tín ngưỡng, tôn giáo theo quy định pháp luật.
• Được khen thưởng nếu có thành tích trong chấp hành án.

3.2. Nghĩa vụ của phạm nhân

Theo khoản 2 Điều 27 Luật thi hành án hình sự 2019, phạm nhân có các nghĩa vụ:

• Chấp hành bản án và quyết định của tòa án, cơ quan thi hành án.
• Tuân thủ nội quy cơ sở giam giữ và các yêu cầu, hướng dẫn của cán bộ quản lý.
• Tham gia lao động, học tập, học nghề theo quy định pháp luật.
• Bồi thường thiệt hại nếu gây hư hỏng hoặc mất mát tài sản.
• Các nghĩa vụ khác theo quy định pháp luật.

4. Phạm nhân bị hạn chế những quyền gì?

Dựa trên các quy định của Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017) và Luật thi hành án hình sự 2019, phạm nhân bị hạn chế một số quyền như sau:

- Quy định trong pháp luật dân sự

• Tại Điều 621 Bộ luật dân sự 2015, người bị kết án về hành vi xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự của người để lại di sản sẽ mất quyền hưởng thừa kế.

- Quy định trong pháp luật hành chính

• Theo Điều 37 Luật bầu cử đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân 2015, người bị kết án đang chấp hành hình phạt tù không được ứng cử đại biểu Quốc hội, đại biểu Hội đồng nhân dân.
• Người chưa được xóa án tích sau khi chấp hành án không được tham gia dự tuyển công chức.

5. Bảo vệ quyền và nghĩa vụ của phạm nhân

Việc thi hành án phạt tù không chỉ là hình thức xử lý vi phạm mà còn là cơ hội để phạm nhân cải tạo, tu dưỡng nhân cách. Pháp luật Việt Nam đã quy định rõ về quyền, nghĩa vụ của phạm nhân và trách nhiệm của các cơ sở giam giữ trong việc bảo đảm thực hiện các quyền này. Các trại giam tại Việt Nam tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về chế độ ăn, ở, chăm sóc y tế, và các biện pháp giáo dục cải tạo để giúp phạm nhân sớm tái hòa nhập cộng đồng.

Phạm nhân được chăm sóc y tế và có thể được chuyển tuyến khi bệnh nặng; họ cũng được lao động và nghỉ ngơi theo quy định. Các điều kiện sinh hoạt và chăm sóc tại trại giam đều tuân thủ quy định pháp luật và đạt tiêu chuẩn bảo đảm an toàn và nhân đạo.

6. Kết luận

Những quy định của pháp luật về quyền và nghĩa vụ của phạm nhân không chỉ đảm bảo tính nhân văn, tính khả thi mà còn nhằm giáo dục và cải tạo phạm nhân, giúp họ sớm hòa nhập cộng đồng. Việc thực hiện đúng các quy định này giúp bảo vệ hình ảnh và uy tín của Việt Nam trong nỗ lực bảo vệ nhân quyền, đồng thời đảm bảo hiệu quả quản lý xã hội, góp phần xây dựng một xã hội công bằng, văn minh.